Citizen science zorgt voor droge voeten in Amersfoort

‘Slimme’ technieken en methoden ten behoeve van een klimaatadaptieve inrichting van de leefomgeving zijn cruciaal voor de toekomst van onze steden. Een belangrijke rol in de ontwikkeling hiervan is weggelegd voor inwoners van de stad. De stad van de toekomst is namelijk pas écht duurzaam als zij wordt ontworpen op basis van intrinsieke betrokkenheid en gelijkwaardigheid. In Amersfoort vervullen inwoners een sleutelrol bij het doen van onderzoek naar een slim sensorennetwerk in de stad.

AUTEUR: SIMONE EMENS

Klimaatverandering in combinatie met verstedelijking kan leiden tot hittestress, watertekort en overstromingen. Ook Amersfoort ondervindt de gevolgen van extremere weersomstandigheden. Om de Utrechtse groeistad klimaatadaptief in te richten zijn slimme waterbeheeroplossingen nodig. Vanuit het Horizon2020-innovatieproject SCOREwater ( 2019-2023) doen bedrijven, organisaties en overheden in Amersfoort, Göteborg en Barcelona onderzoek naar slimme technologie voor effectiever stadswaterbeheer. Het doel van deze samenwerking is om de fysieke en digitale wereld te verbinden met innovatieve oplossingen. Uniek aan de Amersfoortse casus van het Europese proeftuinproject is de focus op het ontwikkelen van een sensornetwerk in cocreatie met inwoners.

Europese proeftuin voor slim waterbeheer

Data en technologie gebruiken om meer grip te krijgen op de gevolgen van klimaatverandering om zo bij te dragen aan een klimaatbestendige stad. En dat in samenwerking met Europese partners en inwoners. Dat klinkt mooi, maar waar begin je? Edwin Hubers, subsidiecoördinator bij de gemeente Amersfoort: ‘Samen met counterparts uit Göteborg en Barcelona en de Nederlandse bedrijven Civity en HydroLogic schreef gemeente Amersfoort vanuit het ‘Smart City Programma’ in 2018 een onderzoeksvoorstel naar aanleiding van een Europese Horizon2020-call.’ De vraag van het Europese onderzoeks- en innovatieprogramma luidde: Hoe is ICT in te zetten om water- en klimaatproblemen rondom steden inzichtelijk te maken en hoe kunnen deze inzichten bijdragen aan het beter bestand maken van deze steden tegen de effecten van klimaatverandering? De Nederlandse organisaties besloten om samen te gaan werken omdat zij de gedeelde ambitie hebben om bij te dragen aan het duurzaam inrichten van de Amersfoortse leefomgeving, elk met inbreng van een eigen expertise. Huug Meijer, projectleider bij de gemeente Amersfoort: ‘Als gemeente kunnen wij bijdragen aan een klimaatadaptief Amersfoort door de openbare ruimte op een bepaalde manier in te richten. Daarvoor is informatie nodig over grondwater, neerslag en bodemvocht.’ Door deel te nemen aan SCOREwater kan het adviesbureau HydroLogic zijn diensten en producten verder ontwikkelen. Hetzelfde geldt voor Civity, dat zich specialiseert in het harmoniseren, standaardiseren en visualiseren van open (meta)data.

Sensoren en samenwerken

Samen met Future City Foundation en Waterschap Vallei en Veluwe richt het Amersfoortse SCOREwater-consortium zich op het verzamelen van data die nodig zijn om inzicht te krijgen in de klimaatbestendigheid van het pilotgebied rondom het Centraal Station, dat de komende jaren wordt heringericht. Het project werkt volgens een methode waarbij sensoren, digitale modellen en citizen science de basis vormen. Sensoren worden in het pilotgebied geplaatst om inzicht te krijgen in de actuele situatie. De data die de sensoren meten zijn te gebruiken in digitale modellen die vervolgens dienen als hulpmiddel bij het (her)inrichten van de openbare ruimte en bij het in gesprek gaan met inwoners en belanghebbenden. Het gaat daarbij om data die indicatoren meten zoals de hoeveelheid neerslag, het grondwaterniveau, bodemvocht en de gevoelstemperatuur. Om deze data middels sensoren te verzamelen wordt samengewerkt met het Amersfoortse burgercollectief De WAR. Een logische partner voor de gemeente, want het Amersfoortse inwonerscollectief is sinds jaar en dag bezig met metingen in de stad, op eigen initiatief en met zelf geformuleerde kennisvragen.
Harmen Zijp (onderzoeker De WAR): ‘De komende tijd staan we als samenleving voor een aantal ingrijpende besluiten over de inrichting van onze leefomgeving. Inwoners hebben eigen kennisvragen en willen meedenken over het doel en het ontwerp van sensoren in de stad.’ De gemeente Amersfoort is al langer bezig met het betrekken van inwoners bij duurzaamheidsopgaven. Onder de noemer Meet Je Stad doen Amerfoorters sinds 2015 al metingen in hun eigen leefomgeving, ze denken na over hóe deze metingen te verrichten en ze onderzoeken de gevolgen van klimaatverandering in de stad.

Cocreatie en gelijkwaardigheid

De samenwerking tussen de gemeente en inwoners gebeurt op basis van gelijkwaardigheid en vertrouwen. Zo is een deel van de SCOREwater-sensoren ontwikkeld en gemaakt door inwoners. De motieven en de kennis van inwoners zijn van groot belang voor de samenwerking. Zijp: ‘Wij zijn inwoners die intrinsiek gemotiveerd zijn om bij te dragen aan de ontwikkeling van sensoren en het maken van analyses van de leefomgeving.’ Juist door samen te werken met inwoners van een gebied kan de leefomgeving beter in kaart worden gebracht.
Huug Meijer van de gemeente Amersfoort vult aan: ‘Samen kunnen we een grote groep inwoners te betrekken bij het doen van metingen. In de praktijk levert dit kennis op die we zonder hen minder snel zouden opdoen.’ Dit gaat soms om heel specifieke kennis. Zo wordt momenteel gewerkt aan bodemvochtmetingen. ‘Er zijn inwoners die daar verstand van hebben en er graag mee aan de slag gaan. Daarnaast is het van meerwaarde dat ze de omgeving goed kennen omdat ze er wonen. Als partners vullen we elkaar goed aan.’
Het mes snijdt dus aan twee kanten: de gemeente krijgt meer inzicht in lokale (gebieds)kennis en inwoners krijgen een platform om hun ideeën en inzichten te delen. In de toekomst wil de gemeente samenwerking met inwoners dan ook blijven bevorderen. Technologisering is namelijk geen doel op zich, het gaat erom dat we begrijpen hoe technische innovaties én nieuwe samenwerkingsvormen bijdragen aan verbetering van onze leefomgeving.

Bron van kennis, toekomst voor democratie

Overheid, bedrijfsleven, kennisinstellingen en inwoners hebben elkaar nodig om met voldoende draagvlak weloverwogen besluiten te nemen, zeker als het gaat over complexe afwegingen met betrekking tot digitalisering en verduurzaming van steden. Lokaal kunnen grote stappen gemaakt worden door simpelweg anders te kijken naar participatie op gemeentelijk niveau. Het SCOREwater-project in Amersfoort laat zien dat flexibiliteit, de focus op het samenwerkingsproces en het gesprek tussen inwoners en de lokale politiek, cruciaal zijn. ‘De meerwaarde van citizen science moet je met eigen ogen zien door in gesprek te gaan mét inwoners in plaats van te praten óver hen’, is de mening van Harmen Zijp en Huug Meijer.